Châu Âu (EU) đang lâm vào thế khó. Sau ba năm kể từ khi Nga xâm lược Ukraine, bức tranh năng lượng của lục địa già vẫn chưa tìm được nét vẽ ổn định. Trong cơn sốt khí đốt năm 2022-2023, khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG) từ Mỹ là vị cứu tinh. Nhưng giờ đây, với viễn cảnh ông Donald Trump trở lại chính trường và biến năng lượng thành “con bài chính trị”, châu Âu bỗng giật mình: Liệu Mỹ có còn là người bạn năng lượng đáng tin cậy?
Từ Mỹ đến Nga: Khi châu Âu mắc kẹt giữa hai “ông lớn”
Sau Thế chiến II, quan hệ Mỹ – EU từng là biểu tượng của sự hợp tác vững chắc. Nhưng giờ đây, ông Trump – người từng không ngần ngại dùng thuế quan để ép buộc đối tác – đang khiến châu Âu “tái mặt”. Khí đốt Mỹ giờ không chỉ là mặt hàng năng lượng, mà đã mang màu sắc chính trị. Một mặt, EU muốn giảm phụ thuộc vào Nga theo cam kết “dứt áo ra đi” vào năm 2027. Mặt khác, lại bắt đầu lấp ló suy nghĩ: “Hay là… quay lại dùng khí đốt Nga một phần thôi cũng được?”
Didier Holleaux – Phó Chủ tịch Tập đoàn năng lượng Engie của Pháp – thẳng thắn đề xuất: nếu Ukraine có hòa bình, châu Âu hoàn toàn có thể quay lại nhập từ 60-70 tỷ m³ khí đốt từ Nga mỗi năm, dù chỉ bằng một nửa so với thời kỳ trước chiến tranh.
Khi lợi ích kinh tế “đập tay” vào nguyên tắc chính trị
Nghe thì có vẻ phi lý, nhưng không hẳn. Với các ông lớn trong ngành công nghiệp châu Âu, cái gọi là “nguyên tắc” nhiều khi lại là “xa xỉ phẩm” khi chi phí năng lượng đội lên chóng mặt. Patrick Pouyanne – CEO của TotalEnergies – cảnh báo: “Châu Âu đừng phụ thuộc quá vào khí đốt Mỹ. Phải đa dạng hóa nguồn cung”.
Và thực tế, con số cũng nói lên điều đó: năm 2024, Mỹ chỉ chiếm 16,7% lượng khí đốt nhập khẩu của EU – vẫn kém cả Nga (18,8%) và Na Uy (33,6%). Giữa lúc đàm phán với Qatar đình trệ, năng lượng tái tạo thì chưa kịp tăng tốc, nhiều doanh nghiệp châu Âu bắt đầu “ngó nghiêng” về phía Đông.
Đức – người anh cả công nghiệp, đang gặp hạn
Nếu Pháp còn có điện hạt nhân chống lưng, thì Đức – trái tim công nghiệp châu Âu – lại đang “hụt hơi” vì thiếu năng lượng giá rẻ. Tại Khu công nghiệp hóa chất Leuna, nơi từng sống nhờ khí đốt Nga, người đứng đầu khu công nghiệp – ông Christof Guenther – không giấu sự lo lắng: “Chúng tôi đang trong khủng hoảng nghiêm trọng. Đã năm quý liên tiếp phải cắt giảm nhân sự”.
Ông nói thêm: “Mở lại đường ống Nord Stream 2 sẽ có tác dụng hơn bất kỳ chương trình trợ giá nào”. Một cuộc khảo sát gần đây cho thấy 49% người dân tại bang Mecklenburg-Vorpommern (nơi đường ống Nord Stream cập bờ) muốn quay lại dùng khí Nga. Và đó không còn là tiếng nói thiểu số nữa.
Khí đốt Mỹ: Bạn hay “con dao hai lưỡi”?
Dưới thời Trump, EU không thể không nghi ngờ rằng khí LNG từ Mỹ sẽ bị chính trị hóa. Tatiana Mitrova – chuyên gia năng lượng tại Đại học Columbia – nhận định: “Đã khó có thể xem LNG Mỹ là một loại hàng hóa trung lập. Nó có thể thành công cụ chính trị bất cứ lúc nào”.
Chưa kể, nếu nhu cầu trong nước của Mỹ tăng mạnh do AI và công nghiệp phát triển, khả năng cắt giảm xuất khẩu khí ra nước ngoài là hoàn toàn có thể xảy ra.
Trở lại với Nga: Không dễ và không rẻ
Tất nhiên, việc quay lại dùng khí Nga không phải đơn giản như bật công tắc. Hàng loạt công ty EU, như Uniper (Đức), OMV (Áo), đã thắng kiện Gazprom vì không giao hàng, với tổng giá trị lên tới hàng tỷ euro. Nếu muốn quay lại “cuộc chơi”, Nga buộc phải thanh toán những khoản bồi thường này. Didier Holleaux nói thẳng: “Muốn ký hợp đồng mới, hãy trả nợ trước”.
Và không chỉ doanh nghiệp, cả chính giới EU cũng chưa dám chính thức “bẻ lái”. Kế hoạch dừng hoàn toàn khí Nga vào 2027 vẫn đang… nằm trên bàn, chưa được cụ thể hóa. Ủy ban châu Âu từ chối bình luận về các phát ngôn của doanh nghiệp. Có lẽ, chính họ cũng chưa tìm được lời giải cho bài toán “năng lượng – chính trị – đạo đức” này.
Kết luận: EU – Đi giữa hai làn đạn
Trong bối cảnh hiện tại, châu Âu chẳng khác nào một người đi dây, chông chênh giữa hai bờ vực: quay về với Nga là “nguy hiểm về mặt đạo đức và chính trị”, nhưng tiếp tục lệ thuộc vào Mỹ cũng khiến họ dễ bị bắt bài.
Bài toán năng lượng không còn đơn thuần là chuyện mua – bán, mà trở thành ván cờ địa chính trị phức tạp. Với những quốc gia như Đức, Pháp – nơi công nghiệp và an sinh phụ thuộc lớn vào nguồn năng lượng giá rẻ – câu hỏi đặt ra là: “Chúng ta muốn giữ nguyên tắc, hay muốn giữ công việc?”
