Trong bối cảnh xung đột Nga – Ukraine vẫn chưa hạ nhiệt, Liên minh châu Âu (EU) đang tìm mọi cách để “dứt áo ra đi” khỏi sự phụ thuộc vào khí đốt Nga. Nhưng dẫu quyết tâm có mạnh mẽ đến mấy, thì pháp lý lại là một mê cung đầy gai góc – và có vẻ không đứng về phía họ.
Gỡ bỏ “dây nhợ” khí đốt: EU đã sẵn sàng?
Vào ngày 6/5 tới, EU sẽ công bố một “tấm bản đồ” mới – không phải để đi du lịch mùa hè, mà là kế hoạch chi tiết nhằm chấm dứt những mối liên kết khí đốt cuối cùng với Nga. Hiện tại, khoảng 19% lượng khí đốt châu Âu vẫn đến từ Nga, thông qua tuyến TurkStream và nguồn khí thiên nhiên hóa lỏng (LNG).
Mục tiêu mà EU tự đặt ra là ngừng hoàn toàn việc nhập khẩu nhiên liệu hóa thạch từ Nga trước năm 2027. Nhưng mục tiêu này lại mang tính chất “không ràng buộc pháp lý”, đồng nghĩa với việc không ai phải chịu trách nhiệm nếu trễ hẹn. Và điều đó khiến kế hoạch này… lung lay từ trong trứng nước.
“Force majeure” – cứu cánh hay ảo tưởng pháp lý?
Một trong những con đường mà EU đang xem xét là cho phép các doanh nghiệp tuyên bố “bất khả kháng” (force majeure) để rút khỏi hợp đồng khí đốt với Nga mà không bị phạt. Tuy nhiên, các chuyên gia luật cho rằng đây có thể là một… giấc mộng trưa hè.
“Force majeure” chỉ có thể áp dụng nếu phía Nga không thực hiện nghĩa vụ giao hàng. Nhưng than ôi, trong suốt 3 năm chiến sự, Nga vẫn đều đặn bơm khí cho châu Âu, không sót một giọt nào! Vậy làm sao tuyên bố rằng mình “bị ép buộc”?
Agnieszka Ason, luật sư năng lượng độc lập, nói thẳng: “Khi chính EU tự chủ động hành động, thì họ đã tự phá vỡ lập luận về force majeure. Đây là cách hiểu hoàn toàn ngược lại với bản chất của khái niệm này.”
Phương án khả thi hơn: Cấm toàn diện!
Giải pháp đơn giản nhưng khó thực hiện hơn: Cấm nhập khẩu khí đốt Nga. Đúng vậy, một lệnh cấm có hiệu lực toàn khối EU sẽ chấm dứt mọi hợp đồng, mọi tranh cãi. Nhưng… chuyện này lại đụng đến chính trị.
Hungary và Slovakia – hai quốc gia EU thân thiện với Nga – đã công khai phản đối cấm vận năng lượng. Mà như ai cũng biết, để ra được lệnh cấm toàn khối EU thì cần sự đồng thuận tuyệt đối của cả 27 nước. Chỉ cần một phiếu phản đối, mọi thứ sẽ rơi vào ngõ cụt.
Trận chiến pháp lý: 18,5 tỷ euro vẫn treo lơ lửng
Kể từ đầu chiến sự, hàng loạt vụ kiện tụng giữa tập đoàn Gazprom của Nga và các công ty châu Âu đã nổ ra. Tổng giá trị tranh chấp ước tính lên tới 18,5 tỷ euro. Có vẻ như… luật sư là người duy nhất hưởng lợi trong cuộc chia tay năng lượng này.
Hợp đồng khí đốt với Gazprom thường đi kèm điều khoản “take-or-pay” – nghĩa là dù bạn không nhận khí, bạn vẫn phải trả tiền cho đến 95% khối lượng hợp đồng. Đúng chuẩn “một khi đã yêu là không quay đầu”!
Tương lai nào cho châu Âu?
Theo David Haverbeke, đối tác tại hãng luật Fieldfisher, EU nên chuyển hướng sang lập luận về “biến động hoàn cảnh” (hardship) – rằng kể từ năm 2022, môi trường pháp lý và rủi ro địa chính trị đã thay đổi nghiêm trọng, đủ để đàm phán lại hoặc hủy hợp đồng.
Một giải pháp khác được đề xuất là mua khí LNG từ Nga thông qua cơ chế mua chung của EU, đồng thời đặt giới hạn số lượng mua tối đa – như một cách “cai nghiện dần dần”.
Kết luận: Rút khỏi khí đốt Nga – Không chỉ là chuyện lý trí
Kế hoạch chấm dứt mối quan hệ khí đốt với Nga của EU là điều cần thiết, cả về mặt kinh tế lẫn đạo đức. Nhưng để vượt qua rào cản pháp lý, chính trị và lợi ích quốc gia đan xen… EU sẽ phải khéo léo như đi dây trên lửa.
Một cuộc chia tay không êm đềm đang chờ phía trước. Và châu Âu sẽ phải quyết định: tiếp tục trả giá đắt cho sự phụ thuộc, hay dứt khoát thay đổi để tự chủ năng lượng.
Thế giới – 6am.vn
